මොනවද මෙහෙ තියන අඩුපාඩු ?

අලුතෙන් පත් වී ආ වෛද්‍ය අධ්‍යක්ෂවරයා සියලු වෛද්‍යවරුන් රැස් කර අහන්නේ එකම ප්‍රශ්නයක්.

“කොහොමද මම ඔබට උදව් කරන්නේ ?”
කිසිඳු පිළිතුරක් නොවන තැන ඔහු තව දුරටත් පැහැදිලි කරන්නේ ” මම ඔබට උදව් කළොත් ඔබේ සේවය පහසු කළොත් ඔබට ඔබේ රෝගීන්ට පිහිට විය හැකියි “ කියාය.
නව අධ්‍යක්ෂ ලෙස වැඩ භාරගත් පළමුදවසේම “රෝගී සත්කාරයට වඩා අය කරන මුදල් ප්‍රමාණය වැඩි” ඒකකයක වෛද්‍යවරුන් සේවයෙන් ඉවත් කළ හැටි පුදුමාකාරය…ඇත්තටම හිතා බැලුවොත් පුදුමවෙන්නට දෙයක් නැත. මේ නාටකයක් ය. ඉතින් සැබෑ ලෝකයේ වෙන, නොවෙන දේ සියල්ල මෙහි පෙන්වන නමුත් ඒවා හිතට බොහෝ කිට්ටු ය. මෙහි සිදුවීම් ඇතැම්විට අතිශ්‍යෝක්තීන් යැයි හිතෙන තරම් ය.

වෛද්‍යවරයා මිනිසුන් වෙනුවෙන් වැඩ කළ යුතු බව පෙන්වා දෙමින් පවතින යාන්ත්‍රණයේ අවුල ගැන කතා කරන මෙවන් නාටකයක් දුටුවේ කාලයකින් ය. මෙහි වෛද්‍ය අධ්‍යක්ෂ , සෞඛ්‍ය සේවයේම යාන්ත්‍රණයේ ( සිස්ටම් එකේ) අවුල වෙනස් කරන්නට වෙහෙසෙයි.
මනුෂ්‍යත්වය ඇති වෛද්‍යවරුන් වෙන්නට අනෙකා දිරිගන්වන වෛද්‍ය හේ, හොඳ වෙනුවෙන් වැඩ කරනා වෛද්‍යවරුන් දිරිගන්වනු දකින්නට ලැබෙයි.
මේ වෘතාන්තයකි… රූපවාහිනී ටෙලි නාට්‍ය මාලාවකි.

එහෙව් නාටක නොයෙක් තැන්වල නොයෙක් අයුරින් තත්‍ය ලෝකයේද අඩුවක් නැතිව පෙනෙන තැන් අපමණ ය. එවන් නාටකයක කොටසක් ලියා තබන්නට සිත් විය. මේ වෛද්‍යවරියක විසින් දුෂ්කර රෝහලක සේවය කරන අතර ලියූ සටහනකින් එකකි.

දිනය කිව නොහැකි එක්තරා දිනයකි –

වාට්ටු වල වැඩ අවසන් කොට පහළට පැමිණෙද්දීම ප්‍රධාන මාර්ගයේම පිහිටි ප්‍රාදේශීය රෝහලකඇම්බියුලන්ස් රථයක් නැවැත්වීය. අපේ හිතවතියක් වන ඒ රෝහලේ වෛද්‍යවරිය කඩිමුඩියේ එළියට බැස, කෑ ගසා සියල්ලන් රැස් කර ඇතුල තිබූ ස්ටෙචරය සමග රෝගියා රැගෙන හදිසි සත්කාර ඒකකය වෙත තල්ලු කරගෙන ගියාය.

දහවල් 12 පමණ වූයෙන් ETU (emergency treatment unit) හෙවත් හදිසි සත්කාර ඒකකය එවෙලාවේ බොහෝ කලබල නිසා අපි තිදෙනාද කෑමට නිල නිවාසයට යන ගමන නවත්වා එහි දිව ගියේ උදව් කිරීමටය.

රෝගියා දුටු මතින්ම බොහෝ අසාධ්‍ය යැයි සිතුණි. අපේ හිතවත් වෛද්‍යවරිය කීවේ, බයිසිකලයේ ගමන් ගත් ඔහුව, ටිපර් රථයක් හප්පාගෙන ගොස් ඇති බවය. ඔළුවට හානි සිදු වී ඇත. ඔක්සිජන් ප්‍රතිශතය බලාගෙන සිටියදී පහළ බසී. නාසයෙන් කටින් ලේ ගලයි.ශ්වසන මාර්ග සියල්ලම අවහිර වී ඇත. මොළයට දැඩි හානි සිදුවූ බවක් පෙන්වයි. ඔහුට සිහියක් නැත. නිර්වින්දන වෛද්‍යවරයා බටයක්දමා ශ්වසනය යථා තත්වයට පත් කරන්නට උත්සහ ගත්තද බටය දිගේ පැමිණෙන්නේ ලේ පමණි. හර්දයද අකර්මණ්‍ය වී ඇත. කෙනෙක් කෘතිම හර්ධ ස්පන්දනය ඇති කිරීමට උරස් ප්‍රදේශය තෙරපයි. අපද හැකි අයුරින් උදව් කළෙමු. එහෙත් රිද්මයේ වෙනසක් නැත. දෙතුන් පාර විදුලි සැර දීම මගින් හෘදය ක්‍රියාත්මක කිරීමට උත්සහ ගත්තද එය සාර්ථක වූයේ නැත. ඔහු මිය ගොසිනි. අපි අපේක්ෂාභංගව පිටතට පැමිණියෙමු.

එක දරුවෙක් වඩාගෙන තවත් දරුවෙක් අතින් අල්ලාගෙන ඔහුගේ බිරිඳ ETU එකේ දොරකඩ බලාගෙන සිටී. ඇය සිතන්නේ ඔහු ජීව්ත්වේය කියාය. අප නැවත නිල නිවස වෙත ගියෙමු. දැන් රෝහල දෙසින් මහත් විලාප හඬක් ඇසේ. නිර්වින්දක වෛද්‍යවරයා පිටතට පැමිණඔහුගේ බිරිඳට කනගාටුදායක පුවත පවසන්නට ඇති.

තරුණ මව දරුවන් දෙදෙනෙකු සමග තනිවී සිටී. කුලී වැඩ කර එදාවේල සරි කරගත් ඒ තිස් හැවිරිදි තරුණ පියා, ටිපර් රථ බයිසිකල්ගැටුමෙන් ලොව හැර ගොසිනි !

මගේ යෙහෙළියක් මා දෙස බලා “ පේනවා නේද.. තව බයිසිකල් පදිනවා” යැයි මා දෙස ඔරවාගෙන දොඩවයි. ඔව් එය ඇත්තෙන්ම භයානකයි ! (අත්දැකීමෙන් දනිමි.) රජය හෝ වගකිවයුතු ආයතන මෙවැනි මාර්ග අනතුරු ගැන සැලකිලිමත් වෙනවානම් හොඳයි සිතේ.

විශේෂ අමුත්තන් කිහිප දෙනෙක් මාස කිහිපයකට කලින් මේ අනිත්කොන රෝහලට පැමිණියා මතකය. ඒ පැමිණෙද්දී නම් දින 3 ඇතුළතරෝහල කළ එළි වී අමුතුම සිරියක් ගෙන ආවේ ත්‍රිවිධ හමුදා නිලධාරීන්ට පින් සිදු වෙන්නටයි. උත්සවයට කලින් දින එක් නිලදරුවෙක් රෝහලේ පිවිසුම් කොරිඩෝවේදී, හවස වැඩ ඇරී නිල නිවාසයට යමින් සිටින අපට මුණ ගැසිණි.

“මම අහවලා , ඩොක්ටර්ස්ලා කොහේද, කොහොමද කොයි පළාතේද. මෙහෙ හොඳද” යනුවෙන් ඇරඹි කතා බහ අවසානයේ.

“මොනවද ඩොක්ටර් තියෙන අඩු පාඩු” යැයි ඇසුවේය.

“අඩු පාඩු නම් එමටයි. අපට තියෙන්නෙ එකම එක ශල්‍යාගාරයයි.(operation theatre) ඉතින් හදිසි සැත්කම් අවස්ථා පැමිණි විට ඇතුළේකරමින් ඉන්න සැත්කම නවත්වා ඒ ලෙඩා එළියට අරගෙන අර හදිසි සැත්කම කරන්න වෙනවා. එහෙම නැත්නම් ඇතුළේ එක ඉවරවෙනකම් එළියේ ලෙඩා ජිවත්කරන්න සෑහෙන සටනක් දෙන්න වෙනවා”

“ඒ කිව්වේ”

“දැන් හිතන්න, කකුලක් කැඩිච්ච රෝගියෙක්ගේ සැත්කම කරමින් ඉන්නකොට, බබෙක් හම්බුවෙන්න ඉන්න අම්මා කෙනෙක්ගේ ප්‍රශ්නයක් වෙලා හදිසියෙන් සීසර් කරන්න උණොත්. මිනිත්‍තු කිහිපයකින් ඒ දේ කරනන් ඕනේ. හැකි තරම් ඉක්මනින්. ඉතින් එතකොටඅර තියටර් එකේ ඇතුළේ ඉන්න ලෙඩා ඉක්මනින් සිහි ගන්වා එළියට ගන්න වෙනවා.” මම පැහැදිලි කළෙමි.

“ආ හරි. ඔව් ඩොක්ටර් ඒක ගැන මම සටහන් කරගන්නම්”

“තව.. මේ රෝහලේ ලිෆ්ට් එකක්වත් වැඩ කරන්නේ නෑ. දැන් යුද්දෙ ඉවර වෙලා අවුරුදු ගණනාවක් ගතවෙලා. වාට්ටු සහ ශල්‍යාගාර තියෙන්නේ දෙවෙනි තට්ටුවේ. ස්ටෙචර් පිටින් කර මතින් උස්සගෙන තමයි පඩිපෙළ නගින්නේ. හදිසියෙවත් රෝගියා වීල් චෙයා එකේ ගෙනාවොත්, සුළු සේවකයන්ට තේරෙන්නේ නෑනේ රෝගියාගේ තත්වය, එයාලා රෝගියා පයින් පඩිපෙළ දිගේ ගෙනියනවා. මේ ළඟදි දවසකත් පඩිපෙළ පාමුල අම්මා කෙනෙක් බබෙක් ප්‍රසූත කළා. අපි සේරම පල්ලෙහාට දුවලා තමයි දරුවා ගත්තේ. ඒකට අපිට කාටවත් බනින්න බෑ. දරුවෙක් ප්‍රසූත කරද්දී වීල් චෙයා හෝ ස්ටෙචර් එකේ ඒ අම්මව උඩට උස්සගෙන එන්න බෑනේ. සමහර විට හදිසි ප්‍රතිකාර ඒකකයෙන් ශල්‍යාගාරයට ගෙන යන හදිසි රෝගීන් පවා කර මතින් පඩිපෙලින් ගෙන යද්දී කොයි තරම් අමාරුද ඒකට විකල්පයක් නෑ. එනිසා පුළුවන්නම් මේ ලිෆ්ට් දෙකක් බිල්ඩිමේ දෙකොනේ තියෙනවා ඒ දෙක හරි ගස්සලා දෙන්න.”

“හොඳයි ඩොක්ටර්.. මම ඇහුවේ ඩොක්ටර්ස්ලට මොනවා හරි ප්‍රශ්නයක් තියෙනවද මෙහේ. ඉඳුම් හිටුම් , පහසුකම්” එතකොටයි මට තේරුණේ මොහු අසන්නේ අපේ පුද්ගලික අවශ්‍යතා ගැන කියා.

“නෑ අපිට නම් එහෙම කියන්න තරම් අපහසුතාවයක් නෑ. කියන පරක්කුවෙන් අපට අවශ්‍ය සියල්ල අපිට සපයන්න මෙහෙ පිරිස ඉන්නවා. එකම දේ මේවායේ තියෙන දේවල් ඒ ආකාරයෙන් පවත්වාගෙන යන්න ඕනෙකම තියෙන අය හෝ පිරිස නෑ. ඒකියන්නේ maintenance, මේ දේවල් හරියට maintain කරනවානම් හොඳයි. එතකොට ගොඩක් කල් පවතිනවා. අනික අපිට කොහොම හරි එදා වේල කාලා බීලා ඉන්න හැකියාව තියෙනවා, ඒ උණත් මේ ප්‍රදේශයේ ඉන්න මිනිස්සුන්ට නම් සෑහෙන්න අමාරු ඇති. ආර්ථික ප්‍රශ්න දැන් තමා දැනෙන්නේ. කඳවුරුවලින් පිටවෙලානේ ඒ අය.

දැන් පාරවල් හැදෙන නිසා වාහන යනවා නෙමෙයි පියාඹනවා. දවසකට එකක් හෝ දෙකක් මාර්ග අනතුරු මරණ” මම ආයෙත් මාතෘකාවෙන් පිට කියවන බව හිතෙන් මතක් කළ නිසා, කතාව දිග්ගස්සන්නේ නැතුව හමාර කළෙමි.

ඉන් මාස ගණනාවකට පසු බොහෝ මැදිහත් වීම් නිසා දැන් අපට ශල්‍යාගාර දෙකක් ලැබී තිබේ.එනිසා දැන් හදිසි සැත්කම් එසැනින් සිදු කරන්නට අපට හැකියාව තිබේ. ලිෆ්ට් දෙක වැඩ කරවාගන්න නම් සෑහෙන කලක් ගියා.
අප ඒකකයට අලුතෙන් පැමිණි විශේෂඥ වෛද්‍යතුමා කියුවේ… “අඩු තරමේ මේ රෝහලේ සියල්ල අප කියූ සැණින් ක්‍රමානුකූලව සිදුකරන්න පියවර ගන්නවා නේ. ” කියලා. ඒ කතාව නම් සෑහෙන්න ඇත්ත.

Im doing what ever I can to change the unwanted into something productive and healthy.

එහෙම කතාවක් ඇය දිනපොතක ලියා තැබුවා මතක ය.

රෝහලක තතු රැගත් ගැන “new amsterdam” නාටකය ගැන කියන්නට ගිය කතාව දෙසට ආයෙම හැරෙන්නම්.

නමින් නිව් ඇම්ස්ටර්ඩෑම් ය , රෝහලක සිදුවීම් වටා ගෙතුනු මනුෂ්‍යත්වයේ කතාවකි.
ඇතැම් දෙබස් සහ සංසිද්ධි හිතේ මල් පුබුදනසුළුය. නෙත අග කඳුළු රඳවන සුළුය. අනුන් වෙනුවෙන් වෙහෙසී තබනා පියවර මතක් කරනා සුළු ය. එසේ දුවන අතර ඇසූ ඇනුම්පද , අපහාස උපහාස මතක් කරවනා සුළු ය.
“විහින් මැරුම් කන්නේ නැතුව රාජකාරිය විතරක් කරන්න” කියා අසාගත් හැටිද මතක් විය.

මේ ලෝකයේ හොඳ සහ නරක දෙකක් ඇත්නම් ඔබට ඉන් මධ්‍යස්තව දෙකම තෝරාගත නොහැක.
බොහෝ ආයතනවල සේවය කරන හොඳ මිනිසුන් කළකිරීම් මැද සේවය කරති. හොඳ වෙනුවෙන් අරගල කරති. පැරදුම හමුවේ සේවය අත් හැර යති. සෞඛ්‍යායතන පාලන ඒකක මගින් සමස්ථ සමාජයේ සුභසිද්ධිය වෙනුවෙබ් වැඩ කළ යුතුය. දූෂණය වංචාව දුටු තැන එය මර්ධනය කළ යුතුය. අවැඩ දැක දැක නිද්‍රාශීලීව සිටින්නේ නම්, අවැඩ වෙන්නේ සමස්ථ මානව සමාජයටම ය.
“People dont leave bad jobs, they leave bad bosses, poor management who dont appreciate their value”
“මිනිසුන් රැකියා අත හැර යන්නේ නැත. ඔවුන් අත හරින්නේ නරක ප්‍රධානීන්, දුර්වල පාලන ඒකක , ඔවුන්ගේ අගයට වෑයමට වටිනාකමක් නොදෙනා තැන් ”

මට ලියන්නට හැකි සීමාවේ සිට මේ වචන කැටි කළේ මෙය හුදෙක් ටෙලිවෘතාන්තයක් පමණක් නොව එදිනෙදා රෝහල් ජීවිත ගත කරන බොහෝ සෞඛ්‍ය සේවකයන්ගේ චිත්ත සන්ථානයේම පරිමාවක් ඇතුලත්කර ලියූ ජීවී සටහන් ගොන්නක් නිසා ය
ඉන් උපුටා ගත් වෛද්‍ය අධ්‍යක්ෂ විසින් කියනා දෙබස් කොටසක් ඔබ වෙනුවෙන් ලියා තබමි.

“Isn’t our job to provide our patients with the best possible care…?
But isnt it also to help people out in the world, not to become patients ?
Even if the system is broken we can offer them a path because if we dont we are just gonna see each generation back here again and again !
Babies returning with obesity before the age of six
Foster kids coming back as psych patients before they can even vote
So we need to break the chain
We can only help people if we our selves are willing to take risks
Cause change is always possible.”

“අපේ රැකියාව රෝගියා වෙනුවෙන් හොඳම සත්කාරය ලබා දීම නොවේද ?
ඒවගේම අපේ කාර් යය විය යුත්තේ ලෝකයම ලෙඩුන් වෙන එක වැලැක්වීම නොවේද ? එහෙම නොකළොත් අපිට හැම පරම්පරාවම රෝහල වෙත පැමිණීම වලක්වාගත හැකි නොවේ.
බිළිඳුන් අවුරුදු හය වෙනකොට අධි ස්ථූලතාවය සමග රෝගී වෙලා මෙහි ඒවි. කැපකරු ක්‍රමයේ සිටින දරුවන් ජන්දය හිමි වයසට එන්නට කලින් මානසික රෝගීන් වෙලා මෙහි ඒවි
එනිසා අපි මේ ක්‍රියාදාමය කඩා බිඳ දමමු.
නිසි ක්‍රමවේදයක් නොමැති වුවද යාන්ත්‍රණය ක්‍රියාවිරහිත වුවද අපට හරි මාර්ගය පෙන්වා දිය හැකි නොවේ ද?
මේ යාන්ත්‍රණයේ දම්වැල් පුරුක් අපි බිඳ දමමු. ඔව් මිනිසුන් වෙනුවෙන් මේ යාන්ත්‍රණය වෙනස් කිරීමට අපට අවදානමක් තිබුනද අපි ඒ අවදානම දරා ගනිමු…
මොකද වෙනසක් කිරීමට අපට හැකිය !

නිව් ඇම්ස්ටර්ඩෑම් ටෙලි වෘතාන්තය. අප වෘත්තිය ජීවිතයේ වෙනස්ම පැතිකඩක් ඔබට විවර කරනවා ඇත. එමෙන්ම රෝගියා මූලික කරගෙන ඒ වෙනුවෙන් යා හැකි උපරිම දුර ඇවිදින වෛද්‍යවරුන්ට මෙය උපහාරයක්ම වනු ඇත.
(හැකිනම් නරඹන්න. මම Netflix තුලින් නැරඹුවෙමි.)

Break the rules – Heal the system